W skład rodziny pszczelej wchodzą trzy odmienne postacie pszczół: robotnica, matka i truteń. Ogromną większość stanowią robotnice-samice o niedorozwiniętych narządach rozrodczych. Jedyną samicą zdolną do rozrodu jest matka pszczela.
MATKA PSZCZELA jest największa. Charakterystyczną cechą jej budowy jest silnie wydłużony odwłok i stosunkowo krótkie skrzydła. Przebywa ona niemal stale w ulu, nie przejawia troski o swoje potomstwo i nie wykonuje żadnych prac związanych z budową gniazda i gromadzeniem zapasu pokarmu. W okresie od marca do września nieprzerwanie czerwi, tzn. składa jaja do komórek plastrów; w czerwcu ich liczba dobowa może wynosić 1,5-2 tys. i więcej. Czerwiąca matka jest intensywnie karmiona przez pszczoły mleczkiem.
Unasienienie (naturalne) matki odbywa się w powietrzu; podczas lotu godowego kopuluje ona z kilkoma trutniami. Płodna matka składa jaja dwóch rodzajów: zapłodnione, z których powstają robotnice lub matki, i niezapłodnione, z których mogą powstawać tylko trutnie (zjawisko dzieworództwa). Przeciętna długość życia matki wynosi 3 lata.
Obecnie najczęściej stosuje się sztuczną inseminację, dzięki której zwiększa się postęp w hodowli pszczół. Sztuczne unasienianie pozwala odpowiedni dobór materiału genetycznego, pozwalającego na otrzymanie pszczół o pożądanych przez pszczelarza cechach (łagodność, miodność)
PSZCZOŁA ROBOTNICA najmniejsza z trzech postaci pszczół, jest wyposażona w gruczoły woskowe oraz w gruczoły produkujące mleczko, w tzw. koszyczki na trzeciej parze nóg oraz w inne narządy umożliwiające zbiór pyłku kwiatowego. Języczek, znacznie dłuższy niż u matki i trutnia, ułatwia robotnicy pobieranie nektaru z kwiatów. W okresie wiosenno letnim pszczoły robotnice żyją nie dłużej niż 6-7 tyg., natomiast wygryzające się z komórek pod koniec lata przeżywają do wiosny, a więc 6-8 miesięcy.
TRUTEŃ, nieco mniejszy od matki, ma krępą budowę ciała, bardzo duże oczy złożone i silnie rozwinięte skrzydła. Jest pozbawiony żądła, w które wyposażone są żeńskie postacie pszczół. Tak jak matka nie wykonuje on żadnych prac w ulu ani poza nim; jego funkcja ogranicza się do jej unasienienia. Przeciętna długość życia trutnia wynosi 2–3 miesiące.
Rodzina pszczela nie jest luźnym zbiorowiskiem razem żyjących osobników; ścisłe powiązania między nimi oraz podział funkcji powodują, że ani matka, truteń czy robotnica nie są zdolne do samodzielnego życia poza rodziną i jej gniazdem.
Nazwę taką nosi zespół plastrów, na których żyje rodzina pszczela wraz z matką 6. Każdy z nich składa się z licznych komórek o przekroju sześciokątnym. Pszczoły budują plastry z dwóch rodzajów komórek: większość stanowią tzw. komórki pszczele, o średnicy ok. 5,5 mm, w których rozwijają się robotnice. W komórkach tych magazynowany jest też miód i pierzga (pyłek kwiatowy zmieszany z miodem i śliną pszczół). W dolnej zazwyczaj części plastra budowane są komórki trutowe, nieco większe, służące do wychowu trutni i wykorzystywane do składania miodu.
Mateczniki, których zaczątek stanowią beczułkowate miseczki matecznikowe, są dobudowywane zwykle na skrajach gotowych plastrów. Długość wykończonego matecznika wynosi ok. 20 mm.
W gnieździe pszczoły utrzymują temperaturą i wilgotność odpowiadającą aktualnym potrzebom rodziny. W okresie, gdy wychowują czerw, w gnieździe utrzymuje się temperatura 34-35oC, niezależnie od temperatury zewnętrznej.
Troska o potomstwo matki oraz wszystkie inne czynności niezbędne do bytowania rodziny są udziałem robotnic. W okresie wiosenno - letnim w pracach tych zaznacza się pewna kolejność, uwarunkowana wiekiem i stopniem fizjologicznego rozwoju pszczół 7. Młodsze robotnice pracują w ulu. Początkowo ogrzewają czerw i czyszczą komórki, a od momentu, gdy ich gruczoły zaczną wydzielać mleczko, stają się karmicielkami najmłodszych larw i czerwiącej matki. Następną z kolei pracą jest odbieranie nektaru od przynoszących go z pola pszczół oraz przerabianie go na miód i układanie w plastrach, a także ubijanie w komórkach pyłku kwiatowego. Pod wpływem domieszki miodu i śliny pszczół zamienia się on w pokarm bardziej strawny, zwany pierzgą.
Robotnice zajęte pracą w ulu odżywiają się obficie, dzięki czemu rozwijają się i zaczynają funkcjonować ich gruczoły woskowe. Od tej chwili biorą one udział w budowie plastrów. Część z nich zajmuje się wentylowaniem ula za pomocą szybkich ruchów skrzydeł, inne stróżują przy wylocie, nie dopuszczając do gniazda wrogów, bądź też usuwają z ula wszelkie odpadki.
Pszczoły tzw. ulowe dokonują krótkich lotów oczyszczających i orientacyjnych, a dopiero w wieku 15-18 dni rozpoczynają pracę poza ulem, która trwa do końca ich życia. Robotnice te noszą nazwę pszczół lotnych albo zbieraczek. Przynoszą one w wolu miodowym nektar zbierany z kwiatów, a także pyłek kwiatowy gromadzony w koszyczkach na nogach trzeciej pary w postaci dwóch grudek, tzw. obnóży.
W okresie, gdy w plastrach nie ma wodnistego miodu, robotnice przynoszą do ula znaczne ilości wody; najwięcej jej zużywa rodzina pszczela wiosną.
